Een parel in de polder

Doordat ik het werk op mijn boerderij combineer met journalistiek werk in de agrarische sector, kom ik regelmatig buiten de grenzen van mijn eigen erf. Dat is leuk en afwisselend en levert me vaak iets op waarvan ik denk dat ik er binnen mijn eigen agrarisch bedrijf ook wat mee kan. Vorig jaar kreeg ik de opdracht om een essay te schrijven over ERF en Hemus, twee zusterbedrijven die in Flevoland flink wat grond in gebruik hebben. Op dat moment kende ik beide bedrijven nauwelijks en wist ik alleen dat ERF een groot biologisch akkerbouwbedrijf in de polder is.

Inmiddels weet ik veel meer en ben ik onder de indruk van de bijdragen van ERF en Hemus aan verduurzaming van de land- en tuinbouw. Om het boek te kunnen schrijven heb ik met enkele tientallen mensen gesproken. De geïnterviewden hebben of hadden een rol bij de ontwikkeling van beide bedrijven. Het waren interne mensen zoals (ex)bestuursleden, directeuren, en bedrijfsleiders; maar ook externen zoals collega-boeren, bedrijven verderop in de afzetketen, belangenbehartigers, en vertegenwoordigers van de overheid.

Stukje geschiedenis
ERF ontstond in 1996 als het geprivatiseerde restant van het zogenoemde Grootlandbouwbedrijf van de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders (RIJP). De RIJP was de overheidsdienst die verantwoordelijk was voor de inrichting van de IJsselmeerpolders na de drooglegging. Deze overheidsdienst ontgon de grond en maakte die geschikt voor agrarisch, stedelijk of recreatief gebruik. Daarna volgde het bouwen van steden, dorpen en boerderijen. Na de ontginning volgde vijf tot tien jaar een tijdelijke agrarische exploitatie van de polders, totdat deze voor uitgifte aan agrarische ondernemers geschikt waren. Op het hoogtepunt had de RIJP in Zuidelijk Flevoland zo’n 25.000 hectare als Grootlandbouwbedrijf in tijdelijke exploitatie.

De overheid zag ERF als middel om zogenoemde reservegronden in onder te brengen; gronden waarvan duidelijk was dat ze op termijn waarschijnlijk nodig zouden zijn voor stadsuitbreiding of aanleg van infrastructuur. Het leek de overheid wel slim om die reservegronden niet uit te geven aan boeren maar ergens onder te brengen waar ze er makkelijk over zou kunnen beschikken. Dit werd ERF.

ERF bv begon in 1996 met 3.700 ha grond. Destijds was het idee dat het bedrijfsareaal snel zou afnemen en dat het na een jaar of 15 einde bedrijf zou zijn, met name door groei van Almere en Zeewolde. Dit liep anders. Het tempo waarin overheden een beroep deden op de gronden van ERF lag lager dan oorspronkelijk ingeschat. Anno 20024 bestaat ERF nog steeds, en heeft het ongeveer 1.200 ha grond in gebruik.

Biologische exploitatie
Bijzonder is dat ERF bijna vanaf de start op vrijwel het gehele areaal biologisch werkt. Daarmee is het al jaren het grootste biologische bedrijf in Nederland. Ook bijzonder is dat één persoon de grootste drijvende kracht is geweest achter de keuze voor een biologische exploitatie van het ERF-areaal: Bart Fokkens (78) uit Lelystad. Fokkens maakte carrière bij de RIJP en raakte er daar van overtuigd dat de wereld beter af is met een voedselproductie waarbij zo min mogelijk gebruik wordt gemaakt van chemische middelen en kunstmest. Na het ontstaan van ERF trad Fokkens al snel toe tot het bestuur van stichting ERF. Een paar jaar later werd hij bestuursvoorzitter en dat bleef hij 25 jaar lang. Vanuit die rol had Fokkens veel invloed op de strategische keuzes van ERF. Ook die zijn opmerkelijk.

Toekomstbestendige landbouw
Zoals gezegd is ERF in het leven geroepen als een tijdelijk bedrijf. In de loop der jaren ontpopte ERF zich tot een biologisch bedrijf dat voorop loopt op het gebied van innovaties en kennisdeling. Een van de meest in het oog springende innovaties waarbij ERF betrokken was en is, is het toepassen van strokenteelt. Nadat uit eerste proeven van Wageningen Universiteit bleek dat het telen van verschillende gewassen in stroken naast elkaar voordelen lijkt te bieden, startte ERF in 2015 een eerste experiment met strokenteelt. In 2016 werd dit al opgeschaald naar 40 ha, en momenteel is het 100 ha. Strokenteelt draagt bij aan een lagere ziektedruk en blijkt goed uit te pakken voor de biodiversiteit. Het grootschalig toepassen van strokenteelt is mogelijk geworden door de komst van moderne GPS-technieken op landbouwmachines.

Zes jaar geleden richtte het bestuur van ERF een nieuw bedrijf op: Hemus. De doelstelling van Hemus is om veel verder te gaan dan biologisch produceren. Hemus zoekt met allerlei partners naar het combineren van landbouw en natuur en legt de nadruk op het vergroten van biodiversiteit. Deze zoektocht levert volop innovaties op. Zo onderzoekt Hemus bijvoorbeeld hoe je agroforestry kunt combineren met natuur via een doorontwikkelde vorm van strokenteelt. Er loopt ook een experiment waarbij Hemus probeert om voedselproductie te combineren met het vastleggen van zonne-energie. Verder werkt het bedrijf aan het versterken van de relatie stad-platteland. Dit doet ze onder meer door het telen van gewassen tussen en nabij de stedelijke bebouwing. Bij de teelt, de verwerking tot consumentenproducten en de afzet daarvan in de stad, werkt Hemus samen met een burgercoöperatie. Hemus bouwt aan robuuste agro-ecologische landbouwsystemen met een rendabel verdienmodel en wil uitgroeien tot dé plek waar toekomstbestendige landbouw mogelijk en schaalbaar wordt gemaakt.

Lichtpuntje
Een mooie ambitie die ik van harte ondersteun; zeker in het huidige tijdsgewricht waarin de agrarische sector voor grote uitdagingen staat. Innovatiekracht in combinatie met schaalgrootte zijn de sterke punten van ERF en Hemus. Het vooroordeel dat biologisch boeren vooral iets is voor kleine bedrijven met marginale producties, vegen ERF en Hemus resoluut van tafel. Dat de besturen van ERF en Hemus het tijdelijke karakter dat bij de start in 1996 is meegegeven aan ERF van zich af willen schudden, kan ik goed begrijpen. En het gaat ze lukken, denk ik.

Wat ik ook gezien heb, is hoe één persoon met visie en enthousiasme veel kan bewerkstelligen. Natuurlijk, Bart Fokkens heeft het niet alleen gedaan. Maar hij kreeg het wel voor elkaar om medestanders en deskundigheid met elkaar te verenigen waardoor er in Flevoland een krachtige beweging is ontstaan die laat zien dat er wel degelijk mogelijkheden zijn om voedselproductie op een betere manier gestalte te geven. Bij mij zorgen ERF en Hemus voor een lichtpuntje in een ingewikkelde tijd vol somberte en een wereld uit evenwicht. Ik blijf dan ook graag af en toe buiten mijn eigen erf kijken.

Over ERF
ERF is een particulier biologisch landbouwbedrijf met een team van enthousiaste mensen. Zij zetten zich dagelijks in om te investeren in een gezonde, vruchtbare Flevolandse bodem en het realiseren van een grote opbrengst aan smakelijke biologische producten. Lees meer over ERF

Over Hemus
Stichting Hemus streeft naar de ontwikkeling van duurzame, vernieuwende vormen van landbouw. Dit door landbouw en natuur samen te brengen. Hun ambitie: robuuste landbouwsystemen met een rendabel verdienmodel. Stichting Hemus wil zo de omslag naar een natuur-inclusieve landbouw realiseren. Biologische landbouw is het uitgangspunt. Lees meer over Hemus

Lees meer blogs van Berrie:

• Je koers bepalen als boer
• Subsidie uit Brussel is geen cadeautje
• Natuurinclusief of juist niet?